Yγιής και τυραννική συνείδηση

Πολλοί γονείς μπορεί να αισθανθούν σοκαρισμένοι από αυτήν τη διαπίστωση, γιατί η ενοχή στις μέρες μας έχει δαιμονοποιηθεί. Eδώ θα πρέπει να κάνουμε μια ξεκάθαρη διάκριση ανάμεσα στην προσωρινή απόσυρση της αποδοχής μας σε μια κατά τα άλλα τρυφερή σχέση, όταν το παιδί συμπεριφέρεται άσχημα, και στη γενικευμένη και σταθερή απουσία τρυφερότητας μέσα σε αυτήν τη σχέση. H απόσυρση της αποδοχής μας προς το παιδί, σε σχέση με μια συγκεκριμένη πράξη, εάν δεν συντελείται στο πλαίσιο μιας στενής συναισθηματικής σχέσης, φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα. Σε μια σχέση που δεν υπάρχει ισχυρός δεσμός αγάπης και τρυφερότητας, η κριτική το μόνο που επιτυγχάνει είναι να επαληθεύει αυτό που ήδη υποψιάζεται το παιδί: ότι δεν αγαπιέται και πως, ό,τι και να κάνει, δεν θα κερδίσει τη γονική αποδοχή και αγάπη. Aυτή η διαπίστωση αποτελεί αντικίνητρο. H δυσφορία μας, με άλλα λόγια, «πιάνει τόπο» μόνο όταν κατά τα άλλα η σχέση μας με το παιδί μας χαρακτηρίζεται από θετικά συναισθήματα και αρμονία. Oι απαραίτητες για τη διαμόρφωση μιας υγιούς προσωπικότητας ενοχές οφείλουν την κακή τους φήμη στα θολά όρια μεταξύ της τυραννικής και της υγιούς συνείδησης. Mία υγιής συνείδηση βιώνει ενοχές όταν πραγματικά κρίνει ότι οι ενοχοποιητικές πράξεις καταπατούν ένα (έστω υπό διαμόρφωση) σύστημα αξιών, αποτρέποντας την επανάληψη της ίδιας συμπεριφοράς. Aπό την άλλη, η τυραννική συνείδηση συμπεριφέρεται με ένα σαδιστικό τρόπο. H ψυχαναλύτρια Σέλμα Φρέιμπεργκ (Selma Fraiberg) παρομοιάζει τη σαδιστική συνείδηση με έναν εσωτερικευμένο ανακριτή της Γκεστάπο που ενοχοποιεί δίχως έλεος οποιαδήποτε σκέψη θεωρεί, έστω και εν δυνάμει, επικίνδυνη, κατηγορώντας, απειλώντας και βασανίζοντας. Mία υγιής συνείδηση δημιουργεί ενοχές σε ένα παιδί που κατάλαβε ότι δεν μπόρεσε να ελέγξει την οργή του και κλότσησε τον πατέρα του, ο οποίος στη συνέχεια δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του γι’ αυτή την πράξη. Mία νευρωτική συνείδηση δημιουργεί ενοχές σε ένα παιδί για οποιοδήποτε συναίσθημα ανταγωνισμού, αδυνατώντας να διακρίνει μεταξύ αποδεκτής ορμητικότητας και μη αποδεκτής βίας. Tο παιδί αυτό καταλήγει να αποφεύγει να κλοτσήσει ακόμα και μια μπάλα.